รายงานวิจัย
สังคมศาสตร์ ธุรกิจ และกฎหมาย
ทุนสนับสนุนงานพื้นฐาน (Fundamental Fund)
2569
การเสริมสร้างชุมชนเศรษฐกิจสีเขียวอย่างยั่งยืนเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตและยกระดับรายได้ในพื้นที่อำเภอลับแล จังหวัดอุตรดิตถ์
A Strengthening a Sustainable Green Economic Community for Improving The Quality of Life and Raising Income Levels in Laplae District. Uttaradit Province.
องค์การปกครองส่วนท้องถิ่นในพื่นที่
เศรษฐกิจสีเขียว หรือ green economy เป็นแนวคิดที่มีความสำคัญในการขับเคลื่อน ระบบเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม ทั้งในประเทศและต่างประเทศ โดยมีความมุ่งหมายในการแก้ไขปัญหาการใช้ทรัพยากรธรรมชาติอย่างสิ้นเปลือง ปัญหามลพิษในด้านต่าง ๆ ปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ รวมถึงปัญหาด้านสุขอนามัย มีวัตถุประสงค์หลัก 3 ประการ ได้แก่ การฟื้นฟูเศรษฐกิจ การขจัดความยากจน และลดการปล่อยคาร์บอนและการทำลายระบบนิเวศ เศรษฐกิจสีเขียว (Green Economy) เป็นองค์ประกอบหนึ่งที่มีความสำคัญภายใต้โครงสร้างโมเดลเศรษฐกิจสู่การพัฒนาที่ยั่งยืน โดยเป็นรูปแบบการพัฒนาเศรษฐกิจที่จะเข้ามาแก้ไขปัญหาของโลกที่กำลังเผชิญกับการเสียสมดุลจากการพัฒนาที่ส่งผลกระทบต่อระบบสังคมและสิ่งแวดล้อม การสร้างการเติบโตทางเศรษฐกิจโดยใช้ทรัพยากรอย่างสิ้นเปลือง ทำให้ทรัพยากรธรรมชาติต่าง ๆ ลดจำนวนลงไปมาก และทรัพยากรบางส่วนเสื่อมโทรมลง มีการปล่อยของเสีย ออกสู่สิ่งแวดล้อมเป็นจำนวนมากจนเกินขีดความสามารถของโลกที่จะรองรับได้
เศรษฐกิจที่พัฒนาด้วยการคำนึงถึงความยั่งยืนของสิ่งแวดล้อม มีการใช้ทรัพยากรอย่างเหมาะสมและตระหนักถึงคุณค่าของ ทรัพยากรธรรมชาติ ลดการปล่อยก๊าซเรือนกระจก และมีการกระจายความมั่งคั่งอย่างทั่วถึง จึงเป็นเศรษฐกิจที่ทุกประเทศต้องนำมาใช้เป็นแนวทางการพัฒนา (นิธินาถ เจริญโภคราช. 2567) โดยแนวคิดเกี่ยวกับเศรษฐกิจสีเขียวมีสาระสำคัญ 6 ประการ ได้แก่ การปรับตัวของอุตสาหกรรมสู่การผลิตที่ใช้พลังงานทดแทนและเทคโนโลยีสะอาด การบริการที่เป็นมิตรกับสิ่งแวดล้อม การฟื้นฟูดูแลทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม การใช้ประโยชน์ จากมาตรการเสริมสร้างรายได้จากการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพ การปรับโครงสร้างภาคเกษตรไปสู่การผลิตภาคเกษตรแบบยั่งยืน และการเปลี่ยนแปลงนโยบายพลังงานและการ ขนส่งไปสู่การใช้พลังงานสะอาดและเพิ่มประสิทธิภาพการใช้พลังงาน
สอดคล้องกับ ยุทธศาสตร์ชาติ 20 ปี (พ.ศ. 2561 - 2580) ที่ได้มีการบรรจุเรื่อง green economy ไว้ในยุทธศาสตร์ด้านการสร้างการเติบโตบนคุณภาพชีวิตที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม ประกอบด้วย สร้างการเติบโตอย่างยั่งยืนบนสังคมเศรษฐกิจสีเขียว สร้างการเติบโตอย่าง ยั่งยืนบนสังคมเศรษฐกิจภาคทะเล สร้างการเติบโตอย่างยั่งยืนบนสังคมที่เป็นมิตรต่อสภาพภูมิอากาศ พัฒนาพื้นที่เมือง ชนบท เกษตรกรรมและอุตสาหกรรมเชิงนิเวศ มุ่งเน้นความเป็นเมืองที่เติบโตอย่างต่อเนื่อง พัฒนาความมั่นคงน้ำ พลังงาน และเกษตรที่เป็นมิตรต่อสิ่งแวดล้อม และยกระดับกระบวนทัศน์เพื่อกำหนดอนาคตประเทศ ทั้งนี้แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ ฉบับที่ 13 (พ.ศ. 2566-2570) บรรจุหลักการเรื่อง green economy ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติไว้ในการพัฒนาเศรษฐกิจชีวภาพ เศรษฐกิจหมุนเวียน เศรษฐกิจสีเขียว โดยให้ความสำคัญกับการประยุกต์ใช้องค์ความรู้ทางด้านวิทยาศาสตร์ เทคโนโลยีสมัยใหม่ และความคิดสร้างสรรค์ เพื่อสร้าง มูลค่าเพิ่มทางเศรษฐกิจ ควบคู่กับการรักษาความสมดุลระหว่างการอนุรักษ์และการใช้ประโยชน์จากฐานทรัพยากรธรรมชาติและความหลากหลายทางชีวภาพ รวมถึงการปรับเปลี่ยนรูปแบบการผลิต การให้บริการ และการบริโภคเพื่อลดผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม ซึ่งแผนขับเคลื่อนเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (SDGs) บรรจุหลักการเรื่อง green economy ไว้ในเป้าหมายที่ 8 การส่งเสริมการเติบโตทางเศรษฐกิจที่ต่อเนื่อง ครอบคลุม และยั่งยืน ตลอดจนการจ้างงานเต็มที่และมีผลิตภาพ และประชาชนมีงานที่เหมาะสม อีกทั้งยังมีเป้าหมายย่อยเรื่องการพัฒนาประสิทธิภาพในการใช้ทรัพยากรของโลกเพื่อการบริโภคและการผลิต และพยายามที่จะตัดความเชื่อมโยง (decouple) ระหว่างการเติบโตทางเศรษฐกิจและการทำให้สิ่งแวดล้อมเสื่อมโทรม ซึ่งเป็นไปตามกรอบการดำเนินงาน 10 ปีของแผนการทำงานเพื่อการบริโภคและการผลิตที่ยั่งยืน โดยมีประเทศที่พัฒนาแล้วเป็นผู้นำในการดำเนินการพัฒนา
ทั้งนี้ความสำคัญของตัวชี้วัดเศรษฐกิจสีเขียว (green economy indicators) เมื่อ green economy ถูกกล่าวถึงอย่างแพร่หลายและนานาประเทศเริ่มให้ความสำคัญกับการใช้กลไกนี้เพื่อนำไปสู่การพัฒนาอย่างยั่งยืน รัฐบาลจึงเริ่มเผชิญหน้ากับความท้าทายในการกำหนดนโยบายด้าน green economy ให้เหมาะสมกับบริบทของประเทศ ดังนั้น ตัวชี้วัดและข้อมูล จึงเป็นเครื่องมือสำคัญในการระบุสถานะและระดับการพัฒนาของประเทศในปัจจุบัน ตลอดจนช่วยกระตุ้นให้เกิดการตระหนักถึงประเด็นที่น่ากังวลและควรได้รับการแก้ไขหรือป้องกันอย่างเร่งด่วน อีกทั้งยังใช้เป็นเครื่องมือในการระบุความเสี่ยงและโอกาสของการพัฒนาอย่างยั่งยืน และวัดระดับผลการดำเนินงานของนโยบายและการพัฒนาของประเทศ
ในแผนพัฒนายุทธศาสตร์ภาคเหนือตอนล่าง 1 ได้กำหนดยุทธศาสตร์การพัฒนาที่ 4 ด้านการอนุรักษ์ฟื้นฟูและจัดการใช้ประโยชน์ทรัพยากรธรรมชาติ สิ่งแวดล้อมและพลังงานอย่างยั่งยืน บนฐานความสมบูรณ์ของระบบนิเวศ และยุทธศาสตร์ที่ 6 เป็นเมืองที่มีความมั่นคง มั่งคั่ง ประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดีแบบบูรณาการอยู่ร่วมกันอย่างมี ดุลยภาพและยั่งยืน ซึ่งจังหวัดอุตรดิตถ์ เป็นจังหวัดในกลุ่มภาคเหนือตอนล่าง 1 ที่มีแนวทางในการพัฒนาในด้านของการฟื้นฟูและจัดการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และมุ่งส่งเสริมให้ประชาชนมีคุณภาพชีวิตที่ดีแบบบูรณาการร่วมกันอย่างมีดุลยภาพและยั่งยืน ซึ่งการพัฒนาดังกล่าวสอดคล้องกับแนวทางของการพัฒนาในรูปแบบเศรษฐกิจสีเขียว หรือการพัฒนาในรูปแบบชุมชนเศรษฐกิจสีเขียว ในการพัฒนาคุณภาพชีวิต รายได้ เศรษฐกิจ ลดความเหลื่อมล้ำ ทั้งนี้ในการพัฒนาชุมชนให้เกิดเศรษฐกิจสีเขียว หรือความเป็นชุมชนเศรษฐกิจสีเขียวในประเทศไทย ยังไม่มีตัวชี้วัดที่เป็นรูปธรรมในการพัฒนาให้เกิดเป็นชุมชนเศรษฐกิจสีเขียว ที่ผ่านมาการพัฒนาชุมชนในรูปแบบเศรษฐกิจสีเขียว เป็นการพัฒนาทางตรงจากภาครัฐเป็นส่วนใหญ่ ทำให้ชุมชนไม่เกิดความตระหนัก อีกทั้งการพัฒนาเศรษฐกิจในรูปแบบสีเขียวมีทิศทางที่หลากหลาย และบางพื้นที่หรือบางบริบทไม่สอดคล้องกับแนวทางการพัฒนา
ดังนั้นการเสริมสร้างชุมชนเศรษฐกิจสีเขียวในจังหวัดอุตรดิตถ์ จำเป็นต้องพัฒนาองค์ประกอบที่สำคัญและตัวชี้วัดของการพัฒนาอย่างชัดเจนเพื่อให้เกิดต้นแบบของการพัฒนาและสร้างความยั่งยืนต่อชุมชน สังคม เศรษฐกิจและสิ่งแวดล้อม จากการวิเคราะห์สถานการณ์ ทำให้เห็นช่องว่างความรู้และการเสริมสร้างชุมชนเศรษฐกิจสีเขียวให้ไปสู่การพัฒนาอย่างเป็นรูปธรรม พบว่า ยังขาดองค์ความรู้ที่ส่งผลต่อการเสริมสร้างชุมชนเศรษฐกิจสีเขียวอย่างยั่งยืน ทั้งการศึกษาปัจจัยและองค์ประกอบในการเสริมสร้างชุมชนเศรษฐกิจสีเขียว ที่หลากหลายมิติ ทั้งด้านการเมือง สังคม เศรษฐกิจ วัฒนธรรม การมีส่วนร่วม การพัฒนาทรัพยากรมนุษย์ และ การพึ่งพาตนเอง ซึ่งเป็นปัจจัยที่สำคัญในการเสริมสร้างชุมชนเศรษฐกิจสีเขียวดังกล่าว อีกทั้งยังขาดองค์ประกอบที่สำคัญของการเสริมสร้างชุมชนเศรษฐกิจสีเขียวที่ยั่งยืน ทั้งการเสริมสร้างพลังทางสังคม การเสริมสร้างความเข้มแข็ง การลดความเหลื่อมล้ำ และการใช้ประโยชน์ระบบนิเวศบริการอย่างยั่งยืน จากสภาพการเปลี่ยนแปลงทางสังคม สิ่งแวดล้อม และเพื่อช่วยลดปัญหาจากสภาพผลกระทบที่กล่าวมาข้างต้น การเสริมสร้างชุมชนเศรษฐกิจสีเขียวอย่างยั่งยืนเพื่อการพัฒนาคุณภาพชีวิตและยกระดับรายได้ในพื้นที่จังหวัดอุตรดิตถ์ จึงมีความสำคัญและสามารถลดผลกระทบปัญหาจากการเปลี่ยนแปลงทางสังคม เศรษฐกิจ และสิ่งแวดล้อม อันนำไปสู่การยกระดับคุณภาพชีวิตทางสังคม ลดความเหลื่อมล้ำ เสริมสร้างรายได้ ฟื้นฟูระบบนิเวศได้อย่างยั่งยืนต่อไป
ความยั่งยืน, คุณภาพชีวิต, ยกระดับรายได้.,ชุมชนเศรษฐกิจสีเขียว