รายงานวิจัย
มนุษยศาสตร์และศิลปกรรมศาสตร์
สำนักงานคณะกรรมการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม
2569
อุตรดิตถ์ในสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 จวบจนสิ้นสุดสงครามเย็น : ร่องรอยจากความทรงจำและวรรณกรรม
Uttaradit Province during World War II to the Cold War : Traces from Memory and Literature.
นายวิทยา ศรีม่วง,นายวิชัย โล่ห์ประเสริฐ,นางวรพรรณ สุวรรณชื่น,นายสมชาย ปงศรีชัย,นายดนัย อู่ทรัพย์
อาณาบริเวณเมืองอุตรดิตถ์ถือเป็นพื้นที่ยุทธศาสตร์สำคัญ เป็นเส้นทางคมนาคมสำคัญ และเป็นเมืองศูนย์กลางการค้าทางน้ำที่สำคัญมาเนิ่นนานตั้งแต่สมัยยุคอาณาจักรโบราณ จนเมื่อ พ.ศ. 2448 การก่อสร้างเส้นทางรถไฟได้เริ่มก่อสร้างเข้ามาถึงเขตพื้นที่เมืองอุตรดิตถ์ ส่งผลให้วิถีชีวิตของคนอุตรดิตถ์เกิดการเปลี่ยนแปลงไปในหลายมิติ ชนชั้นนำสยามนิยมเดินทางมาเยี่ยมเยียนอุตรดิตถ์มากขึ้นและบ่อยครั้งขึ้น การค้าทางน้ำที่เคยรุ่งเรืองแต่เริ่มถดถอยก็ได้ฟื้นคืนความรุ่งเรืองโดยเปลี่ยนมาโลดแล่นบนเส้นทางรถไฟแทน ก่อให้เกิดถนนหนทาง ห้างร้าน บ้านเรือน สถานศึกษา การสาธารณสุข และระบบสาธารณูปโภคต่าง ๆ หลั่งไหลเข้ามายังอุตรดิตถ์อยู่เนือง ๆ มิได้ขาดสาย จนเห็นได้ชัดว่าแม้เหตุการณ์ต่าง ๆ ในประวัติศาสตร์จะนำพาให้พัฒนาการการปกครองของรัฐเปลี่ยนไปอย่างไร แต่ดินแดนแห่งนี้ยังคงมีบทบาทสำคัญในการค้าและการคมนาคมเสมอ เพราะเป็นเส้นทางสำคัญในการผ่านทางระหว่างอาณาจักรทางเหนือและศูนย์กลางของรัฐสยาม ทำให้เมืองอุตรดิตถ์ถูกใช้พื้นที่เป็นเครื่องมือสื่อสารนัยสำคัญและนัยสัมพันธ์ทางการเมืองการปกครองของไทยมาโดยตลอด
ทั้งนี้ จังหวัดอุตรดิตถ์ในบริบทสงครามโลกครั้งที่ 2 จวบจนสิ้นสุดสงครามเย็น จังหวัดอุตรดิตถ์ก็มีบทบาทสำคัญที่ยังไม่เคยถูกศึกษา หรือถูกบันทึกอย่างเป็นทางการและเต็มรูปแบบมาก่อน ซึ่งเมื่อผู้วิจัยสืบค้นในเบื้องต้นและพบว่ามีหลักฐานทางประวัติศาสตร์จำนวนมากที่จะสามารถบอกเล่าเรื่องราวบทบาทของจังหวัดอุตรดิตถ์ในบริบทสงครามโลกครั้งที่ 2 จวบจนสิ้นสุดสงครามเย็นได้อยู่จำนวนไม่น้อย และผู้วิจัยเล็งเห็นว่ามิติของความทรงจำของผู้คนซึ่งเป็นสิ่งที่รัฐหรือนักวิชาการที่ผ่านมาอาจละเลยที่จะให้ความสำคัญไป จะยิ่งช่วยแต่งเติมเสริมเรื่องราวส่วนที่ขาดหายให้สมบูรณ์ขึ้น หรืออาจช่วยลดทอนส่วนที่เกินจริงจากชุดข้อมูลที่เคยรับรู้กันมาก่อนหน้านี้ ซึ่งปัจจุบันนี้ยังพอมีชาวบ้านจำนวนหนึ่งที่มีชีวิตร่วมสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 ที่ยังมีชีวิตอยู่ ทำให้ยังพอที่จะเก็บหลักฐานจากมุขปาฐะได้อย่างดี และถือเป็นมุมหนึ่งของความทรงจำที่น่าสนใจศึกษาว่าผู้ที่เกิดทันร่วมสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 มีมุมมองต่อชีวิตและสังคมอย่างไรในเวลาต่อมา นับตั้งแต่สมัยสงครามเย็นเรื่อยมาจนยุคปัจจุบัน ผู้วิจัยจึงต้องการที่จะศึกษาจังหวัดอุตรดิตถ์ในบริบทดังกล่าวจากหลักฐานทางประวัติศาสตร์ จากความทรงจำและจากวรรณกรรมของคนอุตรดิตถ์
อุตรดิตถ์, สงครามโลก, สงครามเย็น, ความทรงจำ, วรรณกรรม