รายงานวิจัย
วิศวกรรมศาสตร์ การผลิต และการก่อสร้าง
ทุนสนับสนุนงานพื้นฐาน (Fundamental Fund)
2569
การพัฒนาตู้อบแห้งพลังงานแสงอาทิตย์ร่วมกับแหล่งความร้อนเหลือทิ้งจากกระบวนการนึ่งก้อนเชื้อเห็ด
Development of a Solar Dryer Integrated with Waste Heat from Mushroom Spawn Steaming Process.
วิสาหกิจชุมชนกลุ่มผู้ผลิตและแปรรูปเห็ด ต.วังดิน อ.เมือง จ.อุตรดิตถ์
เห็ดเป็นสินค้าเศรษฐกิจของเกษตรกรไทย เป็นผลผลิตทางการเกษตรที่เป็นที่ต้องการของตลาด เนื่องจากเป็นแหล่งโปรตีนที่ดี และยังเป็นส่วนประกอบของอาหารได้ในทุกกลุ่มผู้บริโภค ทั้งกลุ่มที่ไม่รับประทานเนื้อสัตว์ หรือกลุ่มที่ทานมังสวิรัติหรือกลุ่มที่ทานอาหารเจ ให้ประโยชน์ด้านอาหาร ประเทศไทยมีการศึกษาอย่างเป็นทางการ เมื่อปี พ.ศ. 2479 ในการบริโภคเห็ดนิยมบริโภคทั้งเห็ดที่มีตามธรรมชาติ และเห็ดที่สามารถผลิตได้ จากการวิเคราะห์ปัจจัยที่เกี่ยวข้องกับความต้องการเห็ดสามารถจำแนกได้ดังนี้ 1) ปัจจัยด้านสังคมและวัฒนธรรม พบว่า บุคคลทั่วไปมีความสนใจอาหารเพื่อสุขภาพมากขึ้น ซึ่งเห็ดเป็นอาหารที่ปลอดภัย เป็นแหล่งโปรตีนที่ดี มีเส้นใยสูง มีวิตามิน ปราศจากคอเลสเตอรอล สามารถนำมาประกอบอาหารได้ทุกวัน (Cikarge & Arifin, 2018) 2) ปัจจัยด้านเทคโนโลยี พบว่า ผู้ประกอบฟาร์มเห็ดได้ประยุกต์ใช้เทคโนโลยีมาช่วยในการผลิตเห็ด ส่งผลให้สามารถผลิตเห็ดได้มากขึ้น และมีคุณภาพดีขึ้น 3) ปัจจัยด้านเศรษฐกิจ พบว่า ตลาดซื้อขายเห็ดแบ่งสัดส่วนเป็นการจำหน่ายในประเทศร้อยละ 95 ส่งออกไปต่างประเทศเพียงร้อยละ 5 แต่มีแนวโน้มในการขยายตัวในการส่งออกเห็ดสดและเห็ดแปรรูปเพิ่มมากขึ้น 4) ปัจจัยด้านกฎหมายและการเมือง พบว่า ภาครัฐสนับสนุนการผลิตเห็ดทั้งภาคการเกษตรและอุตสาหกรรม นอกจากนั้นเห็ดยังเป็นหนึ่งในสินค้าที่อยู่ภายใต้ข้อตกลงเขตการค้าเสรีอาเซียน-จีน (รภัทร หาทวายการ และอัมพน ห่อนาค, 2557)
ในประเทศไทยมีการผลิตเห็ดมากที่สุด 5 อันดับได้แก่ เห็ดฟาง เห็ดนางฟ้า เห็ดนางรม เห็ดเป๋าฮื้อ เห็ดหูหนู (วิทยาลัยเกษตรและเทคโนโลยีสตูล, 2557) เห็ดนางฟ้าจึงเป็น 1 ใน 5 เห็ดเศรษฐกิจชนิดหนึ่งของประเทศไทย (สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อประสานงานโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ, 2555) ซึ่งในจังหวัดอุตรดิตถ์มีการทำฟาร์มผลิตเห็ดในทุกอำเภอ โดยจะมีการผลิตมากในอำเภอเมือง อำเภอท่าปลา และอำเภอพิชัย ซึ่งมีการผลิตเห็ดนางฟ้ามากที่สุด รองลงมาเป็นเห็ดหูหนู เห็ดนางฟ้า(ภูฐาน) อบแห้งมีราคาขายในตลาดออนไลน์สูงถึงกิโลกรัมละ 700-1,000 บาท และการแปรรูปเห็ดยังสามารถช่วยลดความผันผวนของราคาเห็ดนางฟ้าสดในบางช่วงฤดูกาลได้ที่มีผลผลิตออกมาก
จากการสำรวจพื้นที่กลุ่มผลิตก้อนเชื้อเห็ดในจังหวัดอุตรดิตถ์พบว่ามีทุกกลุ่มจะมีการผลิตก้อนเชื้อเห็ดเพื่อจัดจำหน่าย หนึ่งในกระบวนการผลิตก้อนเชื้อเห็ดคือการนึ่งฆ่าเชื้อโรคให้กับก้อนเชื้อเห็ด ส่วนใหญ่นิยมใช้หม้อนึ่งไอน้ำที่ใช้เชื้อเพลิงชีวมวลเป็นเชื้อเพลิง รองลงมาคือใช้ก๊าซหุงต้ม นึ่งก้อนเชื้อนาน 7-8 ชั่วโมง จากกระบวนการนึ่งดังกล่าวจะมีความร้อนเหลือทิ้ง 2 ส่วนด้วยกันคือ ความร้อนจากไอน้ำที่ออกจากหม้อนึ่งก้อนเชื้อเห็ด และความร้อนจากปล่องควันไอเสียจากการเผาไหม้ชีวมวล ซึ่งสามารถนำมาใช้ประโยชน์ต่อในกระบวนการอบแห้งได้
ดังนั้นงานวิจัยนี้จึงมุ่นเน้นพัฒนาตู้อบแห้งความร้อนร่วมระหว่างตู้อบแห้งพลังงานแสงอาทิตย์และความร้อนเหลือทิ้งจากการนึ่งก้อนเชื้อเห็ดบริเวณท่อไอเสียจากการเผาไหม้ชีวมวลที่มีอุณหภูมิสูงถึง 300-350 องศาเซลเซียส มาใช้ประโยชน์ ซึ่งจะมีการพัฒนา ออกแบบชุดอุปกรณ์แลกเปลี่ยนความร้อนมาใช้ในตู้อบแห้งพลังงานแสงอาทิตย์เพื่อเป็นความร้อนเสริมในช่วงที่ไม่มีแสงแดด หรือ ฤดูฝน เป็นต้น
ความร้อนเหลือทิ้ง, อบแห้ง, พลังงานแสงอาทิตย์, พลังงานทดแทน