งานวิจัยรื่อง
การจัดการขยะแบบมีส่วนร่วมของชุมชนบ้านดอนตูม ตำบลเหล่า อำเภอโกสุมพิสัย จังหวัดมหาสารคาม
Community Participation on Waste Management of Ban Don Tum, Tumbon Lao, Amphoe Kosum Phisai; Maha Sarakham
นักวิจัย
หัวหน้าโครงการ : รองศาสตราจารย์ศรินทร์ ทองธรรมชาติ
ผู้ร่วมวิจัย :
ผู้เชี่ยวชาญในพื้นที่ :
วัตถุประสงค์
1. เพื่อศึกษาสภาพสถานการณ์การจัดการขยะของชุมชน 2. เพื่อสร้างเสริมการมีส่วนร่วมในการจัดการขยะ 3. เพื่อศึกษาแนวทางในการจัดการขยะแบบมีส่วนร่วมของชุมชนตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง 4. เพื่อสังเคราะห์แนวทางการขับเคลื่อนการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการขยะ
คำสำคัญ
การจัดการขยะ การมีส่วนร่วมของชุมชน
บทคัดย่อย
“ขยะ” เป็นเรื่องใกล้ตัวคนไทยทุกคน เพราะคนสร้างขยะขึ้นเกือบจะตลอดเวลา และเมื่อสภาวะแวดล้อมของชุมชนจำนวนเกือบจะทั่วทั้งประเทศ เปลี่ยนเป็นสภาวะแวดล้อมแบบชุมชนเมือง ปัญหาการจัดการขยะจึงกลายเป็นปัญหาใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ ในขณะที่ปัจจุบันการหาซื้อหรือเช่าที่ดินชนบททำเป็นสถานที่ ทิ้งและจัดการกับขยะด้วยวิธีที่ไม่ซับซ้อนเช่น วิธีการกลบฝังไม่ใช่เรื่องง่ายแล้ว ปริมาณขยะที่เพิ่มขึ้นนี้นอกจากจะมาจากจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้นแล้ว ความรุนแรงที่มากขึ้นในปัจจุบันยังมาจากปัจจัยของการเจริญก้าวหน้าทางการพัฒนาด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีที่ไม่หยุดยั้ง ก่อให้เกิดการเลือกบริโภคที่หลาก หลายสำหรับประชาชนทั้ง สินค้าอุปโภค บริโภค วัสดุอุปกรณ์ เครื่องอำนวยความสะดวกต่างๆ รวมถึงการให้บริการที่มีความหลากหลาย โดยเฉพาะกลุ่มของเครื่องใช้ไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์รูปแบบใหม่ ๆ ที่มีการนำเข้าสู่ตลาดผู้บริโภคอย่างต่อเนื่อง จากรายงานสถานการณ์ขยะมูลฝอยชุมชนของประเทศไทย ปี พ.ศ. 2559 ของกรมควบคุมมลพิษ (2560) พบว่าในปี พ.ศ. 2559 มีปริมาณขยะมูลฝอยที่เกิดขึ้นของประเทศไทย 27.06 ล้านตัน คิดเป็นอัตราการเกิดขยะมูลฝอยที่ 1.14 กิโลกรัมต่อคนต่อวัน ซึ่งจากสถานการณ์ที่ผ่านมานับตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2551-2559 พบว่าประเทศไทยยังมีแนวโน้มของขยะมูลฝอยทั้งปริมาณและอัตราการเพิ่มขึ้นสูงทุกปี ในขณะที่อัตราขยะมูลฝอยที่ถูกนำไปกำจัด และอัตราขยะมูลฝอยที่ถูกนำมาใช้ประโยชน์ มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นเพียงเล็กน้อยเท่านั้น ทั้งนี้ วิกฤตปัญหาขยะมูลฝอย จึงถือเป็นหนึ่งในปัญหาสิ่งแวดล้อมที่ต้องได้รับการแก้ไขอย่างเร่งด่วน เนื่องจากปัญหาทวีความรุนแรงมากขึ้นทั้งด้านปริมาณขยะมูลฝอยที่เพิ่มมากขึ้น รวมทั้งสถานที่กำจัดขยะมูลฝอยที่ดำเนินการไม่ถูกต้องยังคงไม่ได้รับการปรับปรุง รวมทั้งในสังคมเมืองที่มีการขยายตัวสูงตามจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้น และการพัฒนาด้านเศรษฐกิจ สังคม รวมทั้งเทคโนโลยี ส่งผลให้เกิดการบริโภคเพิ่มสูงขึ้น ทำให้ปริมาณขยะมูลฝอยในสังคมเมืองเพิ่มขึ้นตามไป ปัญหาดังกล่าวได้ทำให้คณะรัฐมนตรี ในคราวประชุมเมื่อวันที่ 3 พฤษภาคม 2559 ลงมติเห็นด้วยกับแผนแม่บทการบริหารจัดการขยะมูลฝอยของประเทศ (พ.ศ. 2559-2564) ตามที่กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเสนอ และให้กระทรวงทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมร่วมกับกระทรวงมหาดไทยจัดทำแผนแม่บทการบริหารจัดการขยะมูลฝอยของประเทศระยะสั้น (พ.ศ. 2559-2560) โดยจัดทำแผนปฏิบัติการ“ประเทศไทยไร้ขยะ” ตามแนวทาง“ประชารัฐ” ระยะ 1 ปีด้วยการใช้หลักการ 3 Rs คือ การใช้น้อย ใช้ซ้ำ และนำกลับมาใช้ใหม่ ซึ่งจังหวัดมหาสารคาม ได้ดำเนินเรื่องดังกล่าวโดยมีประกาศเมื่อวันที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2560 เรื่องการบริหารจัดการขยะมูลฝอยชุมชน “จังหวัดสะอาด” เป็นวาระสำคัญของจังหวัด ประจำปี 2560 (สำนักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจังหวัดมหาสารคาม, 2560) ซึ่งจังหวัดให้ทุกอำเภอดำเนินการตามแนวทางการดำเนินการตามแผนปฏิบัติการ “ประเทศไทยไร้ขยะ” ระยะ 1 ปี (พ.ศ. 2559-2560) ด้วยการกำหนดให้มีการประกวด “หมู่บ้าน/ชุมชนสะอาด” และ “อำเภอสะอาด” ขึ้นโดยให้ความสำคัญในการสร้างการมีส่วนร่วมในการจัดการมูลฝอยตั้งแต่ ต้นทางเพื่อลดปริมาณมูลฝอยที่เกิดขึ้นและผลักดันให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นบริหารจัดการมูลฝอยให้มีประสิทธิภาพและถูกต้องตามหลักวิชาการ ตำบลเหล่า อำเภอโกสุมพิสัย จังหวัดมหาสารคาม ได้ให้ความสำคัญและดำเนินการในเรื่องดังกล่าวโดยได้จัดให้มี “โครงการบริหารจัดการขยะตำบล” เป็นข้อบัญญัติหนึ่งของตำบลประจำปีงบประมาณ 2561 สำหรับกิจกรรมการประกวด “หมู่บ้าน/ชุมชนสะอาด” นั้น องค์การบริหารส่วนตำบลเหล่า ได้ส่งรายชื่อหมู่ 5 บ้านดอนตูมให้อำเภอโกสุมพิสัยเพื่อเข้าร่วมประกวด “หมู่บ้าน/ชุมชนสะอาด” เพื่อเป็นต้นแบบหมู่บ้านสะอาด แต่จากการลงสอบทานพื้นที่สำรวจเบื้องต้นคณะผู้วิจัยพบว่า ปัจจุบันชุมชนบ้านดอนตูมยังไม่มีการจัดการขยะมูลฝอยอย่างชัดเจนเนื่องจากองค์การบริหารส่วนตำบลเหล่าไม่มีรถเก็บรวบรวมขยะมูลฝอยและชุมชนยังไม่มีการรับรู้ว่าได้รับการคัดเลือกให้เป็นตัวแทนหมู่บ้านของตำบลในการเข้าร่วมประกวด “หมู่บ้าน/ชุมชนสะอาด” ทราบเพียงว่าชุมชนบ้านดอนตูม กำลังจะถูกพัฒนาให้เป็นพื้นที่แหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศวัฒนธรรม ดังนั้น คณะผู้วิจัย ตัวแทนชุมชนและตัวแทนผู้รับผิดชอบประเด็นด้านสิ่งแวดล้อมขององค์การบริหารส่วนตำบลเหล่า จึงได้ร่วมกันกำหนดประเด็นที่จะให้มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคามนำองค์ความรู้มาช่วยในการเสริมสร้างให้ หมู่ 5 บ้านดอนตูม เป็นชุมชนต้นแบบการจัดการขยะแบบมีส่วนร่วม เพื่อผลของการศึกษาในครั้งนี้จะได้เป็นข้อมูลพื้นฐานให้องค์การบริหารส่วนตำบลเหล่า ได้นำไปเป็นแนวทางวางแผนและประยุกต์ใช้เพื่อขับเคลื่อนการจัดการขยะมูลฝอยในพื้นที่หมู่บ้านอื่นๆ ของตำบลเหล่าต่อไป
เอกสารงานวิจัย
ผลการใช้ประโยชน์ในพื้นที่
Notes
หัวหน้าโครงการ : รองศาสตราจารย์ศรินทร์ ทองธรรมชาติ
ผู้ร่วมวิจัย :
ผู้เชี่ยวชาญในพื้นที่ :
วัตถุประสงค์
1. เพื่อศึกษาสภาพสถานการณ์การจัดการขยะของชุมชน 2. เพื่อสร้างเสริมการมีส่วนร่วมในการจัดการขยะ 3. เพื่อศึกษาแนวทางในการจัดการขยะแบบมีส่วนร่วมของชุมชนตามหลักปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง 4. เพื่อสังเคราะห์แนวทางการขับเคลื่อนการมีส่วนร่วมของชุมชนในการจัดการขยะ
คำสำคัญ
การจัดการขยะ การมีส่วนร่วมของชุมชน
บทคัดย่อย
“ขยะ” เป็นเรื่องใกล้ตัวคนไทยทุกคน เพราะคนสร้างขยะขึ้นเกือบจะตลอดเวลา และเมื่อสภาวะแวดล้อมของชุมชนจำนวนเกือบจะทั่วทั้งประเทศ เปลี่ยนเป็นสภาวะแวดล้อมแบบชุมชนเมือง ปัญหาการจัดการขยะจึงกลายเป็นปัญหาใหญ่ขึ้นเรื่อยๆ ในขณะที่ปัจจุบันการหาซื้อหรือเช่าที่ดินชนบททำเป็นสถานที่ ทิ้งและจัดการกับขยะด้วยวิธีที่ไม่ซับซ้อนเช่น วิธีการกลบฝังไม่ใช่เรื่องง่ายแล้ว ปริมาณขยะที่เพิ่มขึ้นนี้นอกจากจะมาจากจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้นแล้ว ความรุนแรงที่มากขึ้นในปัจจุบันยังมาจากปัจจัยของการเจริญก้าวหน้าทางการพัฒนาด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีที่ไม่หยุดยั้ง ก่อให้เกิดการเลือกบริโภคที่หลาก หลายสำหรับประชาชนทั้ง สินค้าอุปโภค บริโภค วัสดุอุปกรณ์ เครื่องอำนวยความสะดวกต่างๆ รวมถึงการให้บริการที่มีความหลากหลาย โดยเฉพาะกลุ่มของเครื่องใช้ไฟฟ้าและอิเล็กทรอนิกส์รูปแบบใหม่ ๆ ที่มีการนำเข้าสู่ตลาดผู้บริโภคอย่างต่อเนื่อง จากรายงานสถานการณ์ขยะมูลฝอยชุมชนของประเทศไทย ปี พ.ศ. 2559 ของกรมควบคุมมลพิษ (2560) พบว่าในปี พ.ศ. 2559 มีปริมาณขยะมูลฝอยที่เกิดขึ้นของประเทศไทย 27.06 ล้านตัน คิดเป็นอัตราการเกิดขยะมูลฝอยที่ 1.14 กิโลกรัมต่อคนต่อวัน ซึ่งจากสถานการณ์ที่ผ่านมานับตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2551-2559 พบว่าประเทศไทยยังมีแนวโน้มของขยะมูลฝอยทั้งปริมาณและอัตราการเพิ่มขึ้นสูงทุกปี ในขณะที่อัตราขยะมูลฝอยที่ถูกนำไปกำจัด และอัตราขยะมูลฝอยที่ถูกนำมาใช้ประโยชน์ มีแนวโน้มเพิ่มขึ้นเพียงเล็กน้อยเท่านั้น ทั้งนี้ วิกฤตปัญหาขยะมูลฝอย จึงถือเป็นหนึ่งในปัญหาสิ่งแวดล้อมที่ต้องได้รับการแก้ไขอย่างเร่งด่วน เนื่องจากปัญหาทวีความรุนแรงมากขึ้นทั้งด้านปริมาณขยะมูลฝอยที่เพิ่มมากขึ้น รวมทั้งสถานที่กำจัดขยะมูลฝอยที่ดำเนินการไม่ถูกต้องยังคงไม่ได้รับการปรับปรุง รวมทั้งในสังคมเมืองที่มีการขยายตัวสูงตามจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้น และการพัฒนาด้านเศรษฐกิจ สังคม รวมทั้งเทคโนโลยี ส่งผลให้เกิดการบริโภคเพิ่มสูงขึ้น ทำให้ปริมาณขยะมูลฝอยในสังคมเมืองเพิ่มขึ้นตามไป ปัญหาดังกล่าวได้ทำให้คณะรัฐมนตรี ในคราวประชุมเมื่อวันที่ 3 พฤษภาคม 2559 ลงมติเห็นด้วยกับแผนแม่บทการบริหารจัดการขยะมูลฝอยของประเทศ (พ.ศ. 2559-2564) ตามที่กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมเสนอ และให้กระทรวงทรัพยากร ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมร่วมกับกระทรวงมหาดไทยจัดทำแผนแม่บทการบริหารจัดการขยะมูลฝอยของประเทศระยะสั้น (พ.ศ. 2559-2560) โดยจัดทำแผนปฏิบัติการ“ประเทศไทยไร้ขยะ” ตามแนวทาง“ประชารัฐ” ระยะ 1 ปีด้วยการใช้หลักการ 3 Rs คือ การใช้น้อย ใช้ซ้ำ และนำกลับมาใช้ใหม่ ซึ่งจังหวัดมหาสารคาม ได้ดำเนินเรื่องดังกล่าวโดยมีประกาศเมื่อวันที่ 18 เมษายน พ.ศ. 2560 เรื่องการบริหารจัดการขยะมูลฝอยชุมชน “จังหวัดสะอาด” เป็นวาระสำคัญของจังหวัด ประจำปี 2560 (สำนักงานส่งเสริมการปกครองท้องถิ่นจังหวัดมหาสารคาม, 2560) ซึ่งจังหวัดให้ทุกอำเภอดำเนินการตามแนวทางการดำเนินการตามแผนปฏิบัติการ “ประเทศไทยไร้ขยะ” ระยะ 1 ปี (พ.ศ. 2559-2560) ด้วยการกำหนดให้มีการประกวด “หมู่บ้าน/ชุมชนสะอาด” และ “อำเภอสะอาด” ขึ้นโดยให้ความสำคัญในการสร้างการมีส่วนร่วมในการจัดการมูลฝอยตั้งแต่ ต้นทางเพื่อลดปริมาณมูลฝอยที่เกิดขึ้นและผลักดันให้องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นบริหารจัดการมูลฝอยให้มีประสิทธิภาพและถูกต้องตามหลักวิชาการ ตำบลเหล่า อำเภอโกสุมพิสัย จังหวัดมหาสารคาม ได้ให้ความสำคัญและดำเนินการในเรื่องดังกล่าวโดยได้จัดให้มี “โครงการบริหารจัดการขยะตำบล” เป็นข้อบัญญัติหนึ่งของตำบลประจำปีงบประมาณ 2561 สำหรับกิจกรรมการประกวด “หมู่บ้าน/ชุมชนสะอาด” นั้น องค์การบริหารส่วนตำบลเหล่า ได้ส่งรายชื่อหมู่ 5 บ้านดอนตูมให้อำเภอโกสุมพิสัยเพื่อเข้าร่วมประกวด “หมู่บ้าน/ชุมชนสะอาด” เพื่อเป็นต้นแบบหมู่บ้านสะอาด แต่จากการลงสอบทานพื้นที่สำรวจเบื้องต้นคณะผู้วิจัยพบว่า ปัจจุบันชุมชนบ้านดอนตูมยังไม่มีการจัดการขยะมูลฝอยอย่างชัดเจนเนื่องจากองค์การบริหารส่วนตำบลเหล่าไม่มีรถเก็บรวบรวมขยะมูลฝอยและชุมชนยังไม่มีการรับรู้ว่าได้รับการคัดเลือกให้เป็นตัวแทนหมู่บ้านของตำบลในการเข้าร่วมประกวด “หมู่บ้าน/ชุมชนสะอาด” ทราบเพียงว่าชุมชนบ้านดอนตูม กำลังจะถูกพัฒนาให้เป็นพื้นที่แหล่งท่องเที่ยวเชิงนิเวศวัฒนธรรม ดังนั้น คณะผู้วิจัย ตัวแทนชุมชนและตัวแทนผู้รับผิดชอบประเด็นด้านสิ่งแวดล้อมขององค์การบริหารส่วนตำบลเหล่า จึงได้ร่วมกันกำหนดประเด็นที่จะให้มหาวิทยาลัยราชภัฏมหาสารคามนำองค์ความรู้มาช่วยในการเสริมสร้างให้ หมู่ 5 บ้านดอนตูม เป็นชุมชนต้นแบบการจัดการขยะแบบมีส่วนร่วม เพื่อผลของการศึกษาในครั้งนี้จะได้เป็นข้อมูลพื้นฐานให้องค์การบริหารส่วนตำบลเหล่า ได้นำไปเป็นแนวทางวางแผนและประยุกต์ใช้เพื่อขับเคลื่อนการจัดการขยะมูลฝอยในพื้นที่หมู่บ้านอื่นๆ ของตำบลเหล่าต่อไป
เอกสารงานวิจัย
ผลการใช้ประโยชน์ในพื้นที่
Notes
ข้อมูลจากระบบ LRD : Local Research Development System.